Znamy co najmniej kilka gatunków zaliczanych do rodzaju Homo, pochodzących z różnych okresów i różnych rejonów świata. Co ciekawe, tzw. cechy nordyckie (jasna skóra, jasne włosy, niebieskie oczy) odziedziczyliśmy prawdopodobnie w wyniku krzyżowania się z człowiekiem neandertalskim.
Ewolucja biologiczna jest faktem. Podobieństwa między człowiekiem a szympansami wskazują na ich bliskie pokrewieństwo. Gatunek człowiek rozumny zaliczany jest do rzędu naczelnych i rodziny małp człekokształtnych, do których należą również goryle, szympansy zwyczajne i bonobo oraz orangutany. Stopień pokrewieństwa mierzy się liczbą wspólnych genów. W przypadku człowieka rozumnego i szympansa stopień pokrewieństwa jest największy: nasze DNA i DNA szympansa jest w 98% jednakowe. Świadczy to o tym, że stosunkowo niedawno (w skali wieku Ziemi) my i szympansy mieliśmy wspólnych przodków. Dowodem tak bliskiego pokrewieństwa są podobieństwa między naszymi gatunkami.
Cechy człowieka
Nauczysz się wskazywać podobieństwa i różnice w budowie i zachowaniu człowieka i szympansa; wymieniać cechy występujące tylko u człowieka; uzasadniać przynależność człowieka do świata zwierząt; opisywać australopiteka, człowieka zręcznego, wyprostowanego, neandertalskiego i ich osiągnięcia; wskazywać przykładowe czynniki, które wpłynęły na pojawienie się dwunożności i silny rozwój mózgu u przodków człowieka.
Budowa ciała
Jedną z charakterystycznych cech człowieka jest wyprostowana, dwunożna postawa ciała. Człowiek ma chwytne ręce, które umożliwiają mu manipulowanie przedmiotami oraz wykonywanie skomplikowanych i precyzyjnych ruchów. W przeciwieństwie do małp człekokształtnych, nie ma zewnętrznego ogona. Owłosienie człowieka jest szczątkowe, a większość skóry jest naga i posiada wiele gruczołów potowych, co zapobiega przegrzaniu.
Budowa białek
Ludzie i szympansy mają niemal identyczne białka osocza oraz sekwencję aminokwasów w hemoglobinie. To jedna z wielu cech, które wiążą ludzi i małpy w rodzinę naczelnych.
Zachowania społeczne
Człowiek to istota społeczna, żyjąca w grupach rodzinnych i nawiązująca silne więzi z innymi członkami społeczności. Długo opiekuje się potomstwem i ma wiele sposobów wyrażania emocji.
Cechy wyróżniające człowieka ze świata zwierząt
Człowiek jest jednym z wielu gatunków zwierząt, ale jego cechy wyróżniają go spośród innych istot. Oto kilka takich cech:
Chwytne ręce
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech człowieka są chwytne ręce, które pozwalają mu na wykonywanie precyzyjnych ruchów i manipulowanie przedmiotami.
Brak ogona
W przeciwieństwie do małp człekokształtnych, człowiek nie posiada zewnętrznego ogona.
Owłosienie
Owłosienie człowieka jest szczątkowe i występuje jedynie w niektórych miejscach, a reszta skóry jest naga i posiada wiele gruczołów potowych, co zapobiega przegrzaniu.
Zęby i czaszka człowieka w porównaniu do szympansa
Zęby
Ludzkie uzębienie jest przystosowane do pobierania miękkiego pokarmu poddanego obróbce (pieczeniu), jednak nie jest przystosowane do jedzenia surowego mięsa czy twardych części roślin. Ludzka żuchwa i szczęka, na których są osadzone zęby, nie tworzą łuków wysuniętych ku przodowi, jak u małp.
Czaszka
Czaszka człowieka wyróżnia się od czaszki szympansa płaską twarzową częścią, ponieważ nie ma łuków wysuniętych ku przodowi. Człowiek nie potrzebuje obecności grzebieni kostnych ani wyraźnych nierówności, do których byłyby przyczepione potężne mięśnie potrzebne do unoszenia i poruszania czaszką. Dorosłe samce szympansów mają zarówno grzebienie czaszkowe, jak i wały nadoczodołowe, a także rozbudowaną żuchwę.
Czoło
Wysokie czoło jest zasadniczą cechą czaszki człowieka, w przeciwieństwie do czaszki szympansa, gdzie brakuje takiej cechy.
Wały nadoczodołowe i chropowatości kostne
Wały nadoczodołowe i chropowatości kostne są wydatne u szympansów, a brak ich u ludzi.
Kieł i brodka
U szympansa kieł wystaje ponad linię zębów, co nie ma miejsca u człowieka. Brodka występuje tylko u człowieka.
Mózg
Ludzki mózg wyróżnia się dużą pojemnością mózgoczaszki i silnie pofałdowaną korą mózgową. W mózgu człowieka występuje ośrodek mowy, co nie ma miejsca u szympansa. Dobrze rozwinięty mózg pozwala na uzyskanie świadomości samego siebie oraz na szybkie uczenie się. Najintensywniejsze uczenie zachodzi w dzieciństwie, które u człowieka trwa wyjątkowo długo.
Różnice w budowie między człowiekiem i szympansem
Dwunożność i wyprostowana postawa
Powstanie dwunożności i wyprostowanej postawy u człowieka rozpoczęło się około miliona lat temu w Afryce. Stopniowa zmiana klimatu spowodowała zanikanie lasów i pojawienie się sawann, co wymusiło na naszych czworonożnych przodkach przystosowanie się do nowych warunków życia.
Inne różnice w budowie
Poza wyprostowaną postawą człowieka w stosunku do szympanza, istnieją jeszcze trzy inne istotne różnice w budowie obu gatunków:
Mózg
Człowiek posiada większy mózg w stosunku do swojego ciała niż szimpanz. Wszystkie obszary mózgu człowieka są również bardziej złożone niż u szympanza, co daje nam przewagę intelektualną.
Palce dłoni
U człowieka palce dłoni są dłuższe i bardziej zwinne niż u szympanza, co umożliwia nam precyzyjne manipulowanie przedmiotami.
Zęby i żuchwa
Człowiek ma mniejsze zęby i bardziej płaską żuchwę niż szimpanz, co sugeruje, że nasza dieta w ciągu milionów lat zmieniła się z mięsnej na bardziej roślinną.
Korzyści dwunożności
Dwunożność daje człowiekowi wiele korzyści. Poza lepszą ochroną przed przegrzaniem ciała, dwunożność uwolniła nasze ręce od funkcji podporowej, co umożliwiło nam bardziej skomplikowane manipulowanie przedmiotami i narzędziami.
Przemiana rąk człowieka
Z upływem czasu ręce człowieka przeszły rewolucyjne zmiany, pozwalając na wykonywanie coraz bardziej skomplikowanych czynności. Od tej pory ręce mogły służyć do łuskania nasion, przenoszenia pokarmu, wytwarzania narzędzi, noszenia noworodków, które już nie mogły chwytać się futra, jako że nasi przodkowie już go nie posiadali.
Pojawienie się australopiteków
Dobór naturalny doprowadził do tego, że ok. 4 mln lat temu pojawiły się gatunki dwunożnych australopiteków, najprawdopodobniej przodków ludzi. Mózg australopiteka był o około 20% większy niż jego małpiego przodka. Oznaczało to dłuższy okres ciąży, trudniejszy poród oraz wydłużenie dzieciństwa, podczas którego młode były nieporadne, a matki wymagały pomocy, np. zaopatrywania w pokarm. Prawdopodobnie już u australopiteków pojawił się charakterystyczny dla kolejnych form ludzkich podział zadań: samce zdobywały mięso, samice zajmowały się zbieractwem, wytwarzaniem narzędzi i opieką nad młodymi.
Rekonstrukcja samicy australopiteka
Fotografia przedstawia rekonstrukcję samicy australopiteka. Stoi wyprostowana, w prawej ręce trzyma patyk. Ma długie czarne włosy na głowie, tułowiu i kończynach, jedynie sutki są mniej owłosione. Jej oczy patrzą bystro, usta z wargami są rozciągnięte w uśmiechu.
Ewolucja człowieka
Warto wiedzieć, że nasza linia ewolucyjna oddzieliła się od goryli około 7,5 mln lat temu, a od szympansów około 5,5 mln lat temu.
Pojawienie się Homo habilis
Około 3 milionów lat temu pojawił się w Afryce gatunek, który zaliczamy do rodzaju Homo (człowiek). Był to Homo habilis, człowiek zręczny. Produkował już narzędzia kamienne o różnych kształtach i przeznaczeniu. Nie prowadził polowań na duże zwierzęta – chwytał żółwie, jaszczurki, gryzonie, wybierał z gniazd jaja i młode ptaki, zjadał
Popiersie człowieka wyprostowanego
Opis popiersia
Fotografia przedstawia rekonstrukcję popiersia człowieka wyprostowanego. Na popiersiu widać wały nadoczodołowe, wydatną szczękę oraz mało owłosioną twarz. Duże brązowe oczy i uszy z przyrośniętym płatkiem są również widoczne.
Człowiek wyprostowany
Rozniecanie ognia zostało opanowane dopiero przez człowieka wyprostowanego (Homo erectus), który pojawił się około 2 mln lat temu. Posługiwał się ogniem, który umożliwiał mu odpędzanie drapieżników, ogrzewanie się podczas zimnych nocy oraz pieczenie mięsa. Przyjmowanie miękkiego pożywienia, rozdrobnionego za pomocą narzędzi sprawiło, że masywne zęby stały się niepotrzebne i zmniejszały się w kolejnych pokoleniach. Człowiek wyprostowany rozpoczął też zbiorowe polowania na duże zwierzęta.
Polowanie
Przedstawiciele Homo erectus byli pozbawieni potężnych zębów i ostrych pazurów, dlatego musieli zdobyć przewagę nad swoimi ofiarami w inny sposób. Najprawdopodobniej polowali, ścigając wytrwale zwierzęta i nie pozwalając im zatrzymać się. Taki sposób polowania stosowany jest i w obecnych czasach przez niektóre plemiona w Afryce i Ameryce Środkowej.
Ochłodzenie ciała
Temperatura ciała zwierząt rosła w trakcie ucieczki, a ochłodę mogło im dać jedynie ziajanie (parowanie wody z języka i wnętrza jamy gębowej), które podczas biegu jest niemożliwe. Dla człowieka długotrwały bieg w afrykańskim słońcu był łatwiejszy, dlatego że jego skóra była naga i pokryta licznymi gruczołami potowymi, które schładzały ciało. Dobór naturalny dawał więc przewagę osobnikom, które miały przystosowania do ochrony przed przegrzaniem i tym, które żywiły się mięsem.
Rozmiary ciała
Pokarm mięsny pozwalał zwiększać rozmiary ciała. Człowiek wyprostowany osiągał ok. 170 cm wzrostu, a objętość jego mózgu wynosiła ok. 1000 cm3 (indeks górny 33).
Sylwetka neandertalczyka
Neandertalczyk był bardzo podobny do człowieka współczesnego, ale jego twarz miała charakterystyczne cechy, takie jak silne wały nadoczodołowe, niskie czoło i silnie wysunięte do przodu kości twarzoczaszki. Gatunek ten podjął wędrówkę w poszukiwaniu terenów zasobnych w pokarm. Około 2 miliony lat temu zasiedlił Azję i Europę.
Myśliwi neandertalscy
Myśliwi neandertalscy używali krótkich, grubych włóczni z szerokimi, krzemiennymi ostrzami. Podczas polowań musieli wykazywać się ogromną siłą i sprawną organizacją działania grupy, ponieważ broń wymagała bliskiego kontaktu ze zwierzyną. Polowanie z bliska narażało ich na liczne urazy, które pozostawiły ślady na ich szkieletach. Odkryto szczątki dziewięciu neandertalczyków w jaskini Szanidar na terenie Kurdystanu (północny Irak), a niektóre szkielety wykazują ślady kalectwa i zaleczonych ran. Urazy te nie były jednak przyczyną ich śmierci, co wyraźnie wskazuje, że neandertalczycy opiekowali się rannymi.
Neandertalczyk w Europie i Azji Centralnej
Około 400 tys. lat temu Europę i Azję Centralną zamieszkiwał zarówno człowiek wyprostowany, jak i człowiek rozumny neandertalski. Drugi z tych gatunków przetrwał znacznie dłużej, wyginął zaledwie 20 tys. lat temu.
Warunki życia neandertalczyków
W czasach neandertalczyków w Europie panowały bardzo trudne warunki. Na północy kontynentu zalegał lądolód, a spora część ziemi na południe od niego była skuta wieczną zmarzliną. Wędrowały po niej ogromne zwierzęta: mamuty, nosorożce włochate, jelenie olbrzymie, renifery, ale także wilki, lamparty, niedźwiedzie, lwy i hieny jaskiniowe.
Adaptacja neandertalczyków
Jednak w tych warunkach neandertalczycy radzili sobie znakomicie. Tworzyli duże grupy rodzinne, w których istniał podział pracy, wspólnie polowali na wielkie zwierzęta. Używali odzieży i biżuterii. Posługiwali się mową, tworzyli naskalne rysunki, grali na instrumentach z kości. Oddawali cześć siłom przyrody (kult ognia czy niedźwiedzia jaskiniowego). Ceremonialnie grzebali zmarłych, składając do grobu ich ulubione przedmioty, pokarm i kwiaty. Prawdopodobnie mieli jasną skórę. Ich mózg był o ok. 1/3 większy niż mózg człowieka współczesnego.
Porównanie australopiteka i wybranych gatunków człowieka
Formy ludzkie
- Australopitek: 4,2-1,1 miliona lat temu
- Człowiek zręczny: 2,7-1,5 miliona lat temu
- Człowiek wyprostowany: 1,8 miliona-400 tysięcy lat temu
- Człowiek neandertalski: 400-20 tysięcy lat temu
- Człowiek współczesny: 30 tysięcy lat temu-do teraz
Cechy biologiczne
- Dwunożność: 4,5 miliona lat temu
- Pojemność czaszki: 450-1450cm sześciennych
Kultura materialna
- Używanie narzędzi: 3,5 miliona lat temu
- Używanie ognia: 2,5 miliona lat temu
Kultura duchowa
- Sztuka i mowa: 400 tysięcy lat temu
- Zwyczaj chowania zmarłych: 200 tysięcy lat temu
Szansa na znalezienie dobrze zachowanych szczątków ludzi kopalnych jest niewielka
Okres, gdy na Ziemi żyło około miliona ludzi, oznaczał, że ogromne tereny były bezludne, co utrudnia znalezienie dobrze zachowanych szczątków ludzi kopalnych.
Epoka kamienia łupanego
Epoka kamienia łupanego to okres w historii ludzkości, który trwał od około 2,5 miliona lat temu do około 10 tysięcy lat temu. W tym czasie narzędzia były wytwarzane z kamienia łupanego, czyli takiego, który został poddany specjalnej obróbce, dzięki której uzyskano ostre krawędzie.
Gatunki człowieka z epoki kamienia łupanego
W epoce kamienia łupanego żyły różne gatunki człowieka. Niektóre z nich to:
Australopitek
Australopitek był gatunkiem człowieka, który żył około 4 milionów lat temu. Miał stosunkowo mały mózg i nie potrafił wytwarzać skomplikowanych narzędzi, ale miał postawę pionową i umiał chodzić na dwóch nogach.
Homo habilis
Homo habilis pojawił się około 2,4 miliona lat temu i potrafił wytwarzać narzędzia z kamienia łupanego. Miał większy mózg niż australopitek i był bardziej rozwinięty intelektualnie.
Homo erectus
Homo erectus pojawił się około 1,8 miliona lat temu i był pierwszym gatunkiem człowieka, który zaczął migrować z Afryki. Potrafił wytwarzać skomplikowane narzędzia i prawdopodobnie używał ognia.
Neandertalczyk
Neandertalczyk pojawił się około 400 tysięcy lat temu i był gatunkiem człowieka, który żył w Europie i Azji. Był silniejszy i bardziej muskularny niż Homo sapiens, ale miał mniejszy mózg. Wyginął około 40 tysięcy lat temu.
Czynniki wpływające na pojawienie się człowieka
Pojawienie się dwunożności i zwiększenie objętości mózgu było skutkiem współdziałania wielu czynników:
Zmiana klimatu
Zmiana klimatu spowodowała powstanie przystosowań do życia na stepie, m.in. przybierania wyprostowanej postawy.
Uwolnienie rąk
Uwolnienie rąk od funkcji podporowej umożliwiło zwiększenie ich sprawności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów na przykład podczas wytwarzania narzędzi.
Mięsożerność i padlinożerność
Mięsożerność, w tym padlinożerność, pozwoliła na zwiększanie masy ciała i mózgu.
Utrata owłosienia
Utrata owłosienia ułatwiała wytrwałe ściganie i zaszczuwanie owłosionej ofiary.
Dłuższe dzieciństwo
Wydłużenie dzieciństwa
Wpływ mózgu na rozwój kultury
Dlaczego człowiek stał się dwunożny?
Mózg jest narządem, który pozwolił na rozwój kultury, sztuki, nauki i techniki. Wiodąca do człowieka linia ewolucyjna zaczęła rozwijać cechy, które umożliwiły uniezależnienie się gatunku od warunków środowiska. Jedną z takich cech jest dwunożność, która zapewniła przodkom człowieka możliwość swobodnego poruszania się i zwiększyła ich mobilność, co przyczyniło się do zdobycia pokarmu i uniknięcia drapieżników.
Dlaczego dzieciństwo człowieka jest wydłużone?
Jednym z wyjątkowych cech człowieka jest wydłużenie dzieciństwa w stosunku do innych naczelnych. Przyczyną tego zjawiska jest rozwój mózgu, który wymaga więcej czasu na naukę i przyswajanie nowych umiejętności. Wydłużenie dzieciństwa skutkuje też większą opieką nad potomstwem, co przyczynia się do kształtowania więzi społecznych i rodziny.
Powiększanie się mózgu
W historii człowieka miało miejsce powiększanie się mózgu, co pozwoliło na rozwój kultury i zdolności intelektualnych. Powiększenie mózgu zostało umożliwione dzięki spożywaniu białka zwierzęcego, które dostarczało niezbędnych składników odżywczych. Kolejnym czynnikiem, które przyczyniły się do rozwoju mózgu, było wykorzystywanie rąk do wykonywania precyzyjnych ruchów, jak łuskanie nasion. Dzięki temu mózg mógł rozwijać się w kierunku zwiększania zdolności manualnych i umysłowych.
Cechy specyficzne dla człowieka
Człowiek posiada wiele cech, które wyróżniają go spośród innych gatunków. Jedną z takich cech jest chód dwunożny, który umożliwił przodkom człowieka swobodne poruszanie się po terenie, co wpłynęło na zdobycie pokarmu i uniknięcie drapieżników. Kolejną cechą jest wyjątkowo duży mózg stanowiący około 1,8% masy ciała, co umożliwiło rozwój zdolności intelektualnych i kultury. Człowiek posiada również długi czas życia i wydłużone dzieciństwo, co pozwala na dalszy rozwój i naukę przez całe życie. Inn
Ewolucja człowieka
Preferowany przez dobór naturalny fenotyp
W procesie ewolucji, dobór naturalny preferował cechy fenotypu, które zapewniały przetrwanie i rozmnażanie osobników. W przypadku człowieka, na początku linii ewolucyjnej ważne były przede wszystkim duże zęby i silne mięśnie, które ułatwiały zdobywanie pożywienia i obronę przed drapieżnikami.
Zmiana preferencji w wyniku zdobyczy kulturowych
Z biegiem czasu, jednak, wraz ze zdobyczami kulturowymi i narzędziami, które człowiek potrafił wytwarzać, kryteria preferowanego fenotypu uległy zmianie. Osobniki, które potrafiły rozniecać ogień, skutecznie polować i tworzyć narzędzia, uzyskały przewagę w rywalizacji o przetrwanie i pozostawiły po sobie najwięcej potomstwa.
Ewolucja w kontekście historii życia na Ziemi
Historia ewolucji człowieka to część szerszej historii życia na Ziemi, która obejmuje okres od powstania pierwszych organizmów żywych do czasów współczesnych. W ramach tej historii można wyróżnić wiele etapów i wydarzeń, które kształtowały procesy ewolucyjne.
Dziękujemy za odwiedzenie naszej strony i mamy nadzieję, że artykuł dostarczył Ci interesujących informacji na temat pochodzenia i ewolucji człowieka
