Imiesłowy to formy gramatyczne czasowników, które mają szerokie zastosowanie w języku, zwłaszcza w mowie pisanej. Warto jednak pamiętać, że nie są one samodzielnymi częściami mowy, a jedynie formami czasowników. Imiesłowy różnią się od pozostałych form czasownikowych tym, że nie odmieniają się przez osoby, dlatego nazywamy je formami nieosobowymi. Dzielą się na dwie grupy: imiesłowy przymiotnikowe, takie jak malujący, malowany, namalowany, oraz imiesłowy przysłówkowe, takie jak malując, namalowawszy.
Imiesłowy bywają kłopotliwe w stosowaniu i rozpoznawaniu w tekstach z kilku powodów. Po pierwsze, imiesłowy są podobne do przymiotników, co może prowadzić do pomyłek. Po drugie, niektóre imiesłowy są rzadko używane w codziennej komunikacji, np. imiesłów typu zmókłszy pojawia się przede wszystkim w tekstach literackich, a nie w języku potocznym. Po trzecie, wiele problemów użytkownikom polszczyzny sprawia pisownia – łączna lub rozdzielna – imiesłowów z przeczeniem „nie”.
Imiesłowy przymiotnikowe
Imiesłowy przymiotnikowe to specyficzne formy czasownika, które nie tylko przypominają przymiotniki, ale również podobnie jak one, odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Wyróżniamy dwa rodzaje imiesłowów przymiotnikowych:
Imiesłowy przymiotnikowe czynne
Imiesłowy przymiotnikowe czynne zakończone na -ący, np. piszący – ‘ktoś, kto pisze’; używamy ich po to, aby pokazać cechę osoby, która wykonuje jakąś czynność.
Imiesłowy przymiotnikowe bierne
Imiesłowy przymiotnikowe bierne zakończone na -ny lub -ty, np. napisany – ‘taki, który ktoś napisał’); zdarty – taki, który ktoś zdarł’; używamy ich po to, aby wskazać cechy osób bądź przedmiotów, które podlegają jakiejś czynności albo mają jakieś właściwości ze względu na to, że coś się zdarzyło.
Odmiana imiesłowów przymiotnikowych
Imiesłowy przymiotnikowe – co podpowiada ich nazwa – odmieniają się jak przymiotniki. Na przykład forma naprawiony będzie miała podobne formy gramatyczne przypadka, liczby i rodzaju jak wyraz piękny. Z kolei imiesłów zepsuty odmienimy podobnie jak przymiotnik bogaty, a imiesłów piszący – jak przymiotnik gorący.
Formy gramatyczne imiesłowów przymiotnikowych
Spójrzmy na wybrane formy gramatyczne imiesłowów przymiotnikowych w trzech pierwszych przypadkach:
| Liczba | Przypadek | Rodzaj męski | Rodzaj żeński | Rodzaj nijaki | Rodzaj męskoosobowy | Rodzaj niemęskoosobowy |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pojedyncza | Mianownik | naprawiony jak piękny | naprawiona jak piękna | naprawione jak piękne | (naprawieni*) jak piękni | naprawione jak piękne |
Imiesłowy przysłówkowe
W tekstach pisanych, rzadziej w języku mówionym, pojawiają się imiesłowy przysłówkowe. Wyróżniamy dwa typy tych imiesłowów:
Współczesny
Imiesłowy przysłówkowe współczesne występują w zdaniach, w których czynności, zdarzenia, sytuacje dzieją się w tym samym czasie, co sugeruje nazwa tych imiesłowów. Kończą się na -ąc, np. wołając, pisząc, mówiąc.
Uprzedni
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie dotyczą czynności i zdarzeń, które zdarzyły się wcześniej niż sytuacja opisana przez czasownik w formie osobowej. Kończą się na -wszy (po samogłoskach, np. wróciwszy, napisawszy) lub na -łszy (po spółg
Ograniczenia w tworzeniu imiesłowów przysłówkowych
Tworząc imiesłowy przysłówkowe, należy pamiętać o pewnych ograniczeniach. Dla czasowników dokonanych możliwe jest utworzenie tylko imiesłowów uprzednich, ponieważ mówią one o czynnościach, które już się wydarzyły. Natomiast od czasowników niedokonanych można utworzyć tylko imiesłowy współczesne, ponieważ opisują one czynności trwające, których nie można określić końca lub rezultatu.
Imiesłowy przysłówkowe współczesne
Imiesłowy przysłówkowe współczesne są tworzone tylko od czasowników niedokonanych. Przykładem takiego imiesłowu może być „pisząc”, które oznacza czynność trwającą w chwili obecnej lub w ogóle, nie określając jej końca.
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie są tworzone tylko od czasowników dokonanych. Przykładem takiego imiesłowu może być „wróciwszy”, które oznacza czynność, która już się wydarzyła.
Stawianie przecinka
W zdaniach, w których występują imiesłowy przysłówkowe, zawsze należy postawić przecinek. Przykładem takiego zdania może być „Idąc, podśpiewywałem sobie” lub „Wróciwszy do domu, zabrałem się za obiad”.
Ćwiczenia Imiesłowy i ich rodzaje
Ćwiczenie 4
Utwórz imiesłowy przysłówkowe do czasowników:
- Czasownik, który opisuje czynność niedokonaną: malować
- Imiesłów przysłówkowy współczesny (-ąc): malując
- Czasownik, który opisuje czynność dokonaną: zamalować
- Imiesłów przysłówkowy uprzedni (-wszy/łszy): zamalowawszy/zamalowałszy
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne
Podaj czasowniki, od których nie można utworzyć imiesłowu biernego (z końcówką -ny, -ty).
Z czegoś, co wynika z kontekstu, wynikać nie da się, ale to nie jest czasownik. Czasowniki, od których nie można utworzyć imiesłowu biernego to: czekać, myśleć, oddawać, przepisać, spać, zapłacić, marzyć, liczyć, skakać, wymawiać, mówić, dziękować, podziękować, śnić i patrzeć.
Ćwiczenie 7
Używając odpowiednich imiesłowów przymiotnikowych, podany niżej tekst przeredaguj tak, aby nie było w nim powtórzeń. Wpisz w puste miejsca przeredagowane fragmenty zdań.
W sobotę poszedłem na film, który polecił mi kolega. Był on ekranizacją książki, którą przeczytałem niedawno. Film, który obejrzałem, bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy, które dotyczą młodych ludzi.
W sobotę poszedłem na ekranizację książki, którą przeczytałem niedawno, poleconą mi przez kolegę. Film ten bardzo mi się spodobał. Zarówno literacki pierwowzór, jak i jego filmowa adaptacja poruszają kwestie, związane z młodzieżą.
Ćwiczenie 8
Zadanie interaktywne
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zastosować w nich imiesłowy przysłówkowe i wyeliminować ewentualne powtórzenia.
Dawniej, lubiłem czytać książki przygodowe. Często zdarzało mi się, że jestem ich bohaterem. Pochłaniałem powieści, nieraz wzdychając do życia bohatera, zapasając się zapasami jedzenia i ukrywając przed wrogiem. Kiedyś, inspirowany takimi książkami, zacząłem pisać swoje pierwsze opowiadanie.
Teraz jestem pisarzem i staram się pamię
Ćwiczenie 9: O imiesłowach
Przed publikacją tekstu, warto skonsultować go z innymi, aby uzyskać uwagi i poprawić jego jakość. To samo dotyczy tekstu napisanego przez uczniów, który może wymagać korekty i weryfikacji przed publikacją. Ćwiczenie 9 skupia się na prawdziwości stwierdzeń dotyczących imiesłowów. Imiesłowy to formy czasownikowe, które pełnią funkcje przydawkowe. Użycie imiesłowów może zwiększyć różnorodność językową tekstu i urozmaicić jego budowę. Poniżej przedstawiono cztery stwierdzenia na temat imiesłowów:
Gdy stosujemy imiesłowy, tekst jest dłuższy.
Stosowanie imiesłowów może wydłużyć tekst, ponieważ formy te dodają więcej informacji i szczegółów do zdania. W ten sposób tekst staje się bardziej rozbudowany i bogatszy w treść.
Stosując imiesłowy, pozbywamy się powtórzeń wyrazów “który”, “kiedy”, “gdy”.
Imiesłowy mogą pomóc w uniknięciu powtórzeń w tekście, ponieważ zastępują słowa takie jak „który”, „kiedy” lub „gdy”. W ten sposób tekst staje się bardziej płynny i czytelny, a zdania bardziej zwięzłe.
W zdaniu z imiesłowem przysłówkowym nie stawiamy przecinka.
W przypadku zdań z imiesłowem przysłówkowym przecinek nie jest wymagany, chyba że zdanie jest bardzo długie i trudne do zrozumienia. Stosowanie przecinka w zdaniu z imiesłowem przysłówkowym może prowadzić do błędów w interpretacji zdania.
Dzięki zastosowaniu imiesłowów tekst jest bardziej urozmaicony pod względem budowy zdań.
Użycie imiesłowów w tekście może pomóc w urozmaiceniu jego budowy i stylu. Zdania z imiesłowami mogą być dłuższe i bardziej skomplikowane, ale jednocześnie bardziej interesujące dla czytelnika. Imiesłowy to narzędzie, które pozwala na tworzenie bardziej złożonych konstrukcji językowych i wyrażanie bardziej skomplikowanych pomysłów.
Mam nadzieję, że powyższe informacje pozwolą Ci lepiej zrozumieć i opanować zagadnienie imiesłowów.
